OPMERK'LIJKE CLAVICHORDKLANKEN
uitzonderlijke variaties in clavichordbouw en -bespeling

¶ Artikel van Dorothea Demel over het symposium OPMERK'LIJKE CLAVICHORDKLANKEN te Leiden

¶ Overzicht programma & tentoonstelling

¶ Fotoreportage Jubileumymposium 2012

¶ Inhoudelijk verslag symposium Nederlands Clavichord Genootschap
OPMERK'LIJKE CLAVICHORDKLANKEN
Leiden, 28 - 30 september 2012
Ter gelegenheid van zijn 25-jarig bestaan heeft het Nederlands Clavichord Genootschap (NCG) een internationaal en openbaar jubileumsymposium georganiseerd van vrijdagmiddag 28 t/m zondagmiddag 30 september 2012. Onder de titel "Opmerk'lijke Clavichordklanken, uitzonderlijke variaties in clavichordbouw en -bespeling" vond een driedaagse aaneenrijging van hoogtepunten plaats in de historische binnenstad van Leiden. Passende historische locaties waren gevonden in het renaissancegebouw van de kunstenaarssocieteit Ars Aemula Naturae en in de nabijgelegen eveneens 17e-eeuwse Lokhorstkerk.

Het programma van het symposium bestond uit concerten, lezingen (vaak met voorbeelden van muziekspel), een workshop, een tentoonstelling van ruim twintig zeer verschillende clavichorden (die ook door de bezoekers bespeeld konden worden), presentaties van de tentoongestelde instrumenten en een historische stadswandeling.
Er was een receptie na het openingsconcert van de vrijdagavond; voorafgaande aan het zaterdagavondconcert een symposiumdiner in een nabijgelegen restaurant; zaterdag en zondag werden twee broodjeslunches op locatie verzorgd door een cateringbedrijf.

Bij wijze van 'Preludium' begon het Symposium al op vrijdagmiddag 28 september met een workshop Pedaalclavichord. Onder leiding van Pieter van Dijk en Erik van Bruggen brachten zeven (meest jongere) spelers hun repertoirekeus "Van Sweelinck tot Bach" tot verdere bloei voor een publiek van betrokken toehoorders.

Vrijdagavond om acht uur opende de voorzitter het symposium met een feestelijk welkomstwoord aan een zaal vol symposiumgangers en vele verdere belangstellenden. Hij memoreerde de feitelijke stichtingsdatum van 19 september 1987 en toonde zich verheugd met de actieve betrokkenheid van de drie stichters bij dit jubileumsymposium. Hij las een felicitatiebrief uit de VS voor. Omdat hieruit de voortrekkersrol blijkt die het NCG in de wereld van het clavichord heeft gespeeld, volgt hier de volledige tekst.

To the Dutch Clavichord Society:
Warm greetings to you all on the occasion of your twenty-fifth anniversary! Your example has served as an inspiration for clavichord societies all around the world, including ours, the Boston Clavichord Society. Your celebratory festival will be a wonderful milestone in your history, and will serve to broaden the world's knowledge of the clavichord even more. May you enjoy many more years of musical activity and keyboard artistry!
Peter Sykes
President, Boston Clavichord Society

Tenslotte gaf hij beurtelings in het Nederlands en Engels een korte toelichting op het symposiumthema en dankte de subsidiegevers voor hun steun.

Aansluitend werd het openingsconcert gegeven door het duo "Der prallende Doppelschlag" (Menno van Delft en Siebe Henstra), met uitzonderlijke 18e-eeuwse muziek op twee clavichorden van het toenmalige type. Daarnaast speelden zij ook muziekwerken uit eerdere eeuwen, zowel solo als duo, op twee clavichorden naar nog vroegere voorbeelden. Zo klonk er bijvoorbeeld hun instrumentale bewerking van een Caecilia-motet (ca. 1600) van de Leidse stadsorganist en componist Cornelis Schuyt .

Een feestbundel met muziek voor clavichorden was geselecteerd en geredigeerd door Kees Rosenhart, een van de oprichters van het NCG. Deze muziekbundel, met op de omslag een 17e-eeuwse afbeelding van St. Caecilia aan het clavichord, werd na afloop van het openingsconcert gepresenteerd als opmaat tot de jubileumreceptie.

De zaterdag werd geopend met een voordracht van Pierre Verbeek (Belgie) over de exacte 3D-reconstructie van een clavichord dat volgens Italiaans renaissanceperspectief in 1479 tweedimensionaal en heel gedetailleerd afgebeeld werd in het studeervertrek van de hertog van Urbino. Het zo gebouwde instrument werd ook bespeeld. (Deze presentatie verving die van de ziek geworden Eva Helenius uit Stockholm).
In de volgende voordracht besprak Luk Vaes oneigenlijke speeltechnieken voor clavichord zoals reeds gebruikt in de 18e eeuw: clusters, glissandi, met de vingers trommelen en tasten in de snaren. Ter illustratie speelde hij zelf een stuk vol dergelijke extreme effecten.
De derde voordracht van Gregory Crowell richtte zich op uitzonderlijke clavichordbouw buiten Europa en met name in de VS: 18e-eeuwse voorbeelden, vroeg 20e-eeuwse reconstructies en gebruik van bijzondere materialen als aluminium en glas.
Tussen de voordrachten in werden er onder leiding van Koen Vermeij (een der oprichters van het NCG) recent gebouwde clavichorden gedemonstreerd: een eerste sessie met de kleinere en een tweede sessie met de grotere instrumenten. Een hoogtepunt was de presentatie van drie clavichorden, door drie verschillende bouwers naar het zelfde historische voorbeeld gemaakt. Beurtelings schoven er drie spelers op naar het volgende instrument, in drie ronden, zodat men elk door ieder der drie musici bespeeld hoorde worden en objectief kon vergelijken.

Het zaterdagavondconcert werd gegeven door Miklos Spanyi, die uit Boedapest was overgekomen om de plotseling ziek geworden Christian Brembeck uit Munchen op diens Cembal d'Amour te vervangen. Dit opmerkelijke clavichord is recent nagebouwd naar de octrooibeschrijving uit 1721 en is dubbel zo groot als normaal, met een geluid dat aan een cimbaal doet denken. Hij speelde muziek van J.S. en C.P.E. Bach. De tweede helft van het concert werd verzorgd door Jan Raas, een der oprichters van het NCG. Hij speelde eigen composities, waaronder een eerbetoon aan Cage, en 20e-eeuwse stukken van Stockhausen en Bartok. Hij eindigde met improvisaties op een ter plekke uit het publiek opgegeven thema.

Op zondagmorgen, na de historische stadswandeling onder leiding van een stadsgids, gaf Huw Rees een lezing over: "The funky Clavinet: an electrical clavichord.". In de jaren '60 en '70 leverde de bekende firma Hohner een electrisch clavichord, bedoeld voor klassieke en volksmuziek. Het werd echter al snel bijzonder populair bij wereldberoemde popmuzikanten.

Het slotconcert op zondagmiddag werd gegeven door Pieter van Dijk (tevens docent van de workshop aan het begin). Hij bespeelde drie verschillende pedaalclavichorden met werken van Buxtehude, Boehm en Bach.
Hierna was er de afsluiting van het driedaags clavichordsymposium en bleef men onder het genot van koffie en thee nog uitvoerig napraten.

Als "Postludium" begon er na het symposium opnieuw een openbare workshop, getiteld gOrgelpedaalspel van Sweelinck tot Bachh, die thematisch aansloot op de ePreludiumf workshop gPedaalclavichordh. Deze tweede workshop werd georganiseerd door de Stichting Orgelstad Leiden. Hij werd gegeven door Leo van Doeselaar en Erik van Bruggen op het grote renaissanceorgel van de Pieterskerk en ook deze workshop kreeg veel belangstelling.

Nabeschouwing en evaluatie
De eerste besprekingen over de thematische opzet van dit symposium startten al in de zomer van 2010. Begin 2011 was er een conceptprogramma als basis voor het verder polsen van spelers en sprekers; daarnaast werd begonnen met de organisatorische voorbereidingen op het gebied van symposiumlocatie, accommodatie en financiering. Eind september 2011 lag er een uitgewerkt projectplan met begroting en dekkingsplan klaar voor subsidieaanvraag. In december 2011 werd tot onze vreugde duidelijk dat de toegezegde subsidie de uitvoering van het project inderdaad mogelijk zou maken. Op de jaarlijkse algemene ledenvergadering in februari 2012 kreeg het bestuur het groene licht om op de ingeslagen weg door te gaan. Het publiciteitsplan werd volgens schema uitgevoerd en zorgde voor brede bekendheid in binnen- en buitenland. Uiteindelijk volgden 50 deelnemers uit 12 verschillende landen (Nederland, Duitsland, Polen, Noorwegen, Engeland, Belgie, Frankrijk, Zwitserland, Hongarije, de V.S., Japan en Nieuw Zeeland) het hierboven geschetste programma. Een veelvoud aan mensen uit Leiden en verre omgeving bezochten de drie concerten in de Lokhorstkerk.

Zowel op inhoudelijk als organisatorisch gebied kreeg het bestuur complimenten van symposiumgangers over dit driedaagse evenement (zie ook het symposiumartikel in Clavichord International van Dorothea Demel uit Duitsland). De thematische koppeling van de NCG-workshop pedaalclavichord aan de workshop orgelpedaalspel van de stichting Orgelstad Leiden was een primeur en trok aandacht van ver over de grenzen. Twee plotselinge problemen door ziekteverhindering van zowel een spreker als een speler konden tijdig opgelost worden met voortreffelijke vervangers. Het bestuur ondervond onschatbare steun van toegewijde vrijwilligers uit het genootschap. Bij de financiele afwikkeling zagen we tot onze voldoening, dat de inkomsten en uitgaven binnen het kader van de begroting goed in balans waren gebleven.
Kortom, een bijzonder geslaagd symposium vol opmerkelijke en uitzonderlijke gebeurtenissen.
Leiden, 11 december 2012

Sponsored by Prins Bernhard Cultuurfonds and VSBfonds